امام علی علیه السلام از نظر بیان و سخنوری در اوج بلاغت و فصاحت کلام بوده اند؛ از جمله بیانات ناب حضرت، دو خطبه بدون الف و بدون نقطه ایشان می باشد که به گونه ای سهل و ممتنع بیان شده است. خطبه بدون الف را خطبه مونقه نامیده اند؛ که در حسن و نیکویی بی نظیر و در فصاحت و بلاغت شگفت آور است. چنان که از شنیدن آن عقل دچار حیرت می شود. و در عین برخورداری از نظم و زیبایی در متن، از معانی و معارف والا برخوردار است. چنانکه جرج جرداق مسیحی می گوید: "در متون ادبی ما خطبه بدون نقطه و خطبه بدون الف امام علی را باید شاهکار ادبی دانست". این دو، از مراتب علمی و فکری مولای متقیان حکایت می کند که حضرت بی درنگ، و به صورت ارتجالی به ایراد آن پرداخته است. نقل شده است جمعی از اصحاب پیامبر (ص) مشغول بحث درباره حروف و کلمات بودند و در این میان پرکاربردترین حرف را الف دانستند، امام پس از آن خطبه بدون الف را ایراد فرمود و پس از آن خطبه بدون نقطه را. درونمایه این دو خطبه، توحید، نبوت، معاد، معارف و صفات الهی، و سنت و سیره رسول خدا (ص) می‌باشد، که مخاطبان خود را به تبعیت از آن حضرت، و خودسازی دعوت می‌کند. کلام ایشان تنافر واژگانی، ضعف تألیف، تعقید لفظی و معنوی، کثرت تکرار و تتابع اضافات ندارد. تناسب لفظ با محتوا به گونه ای است که همه کلمات با موضوع و محتوای خطبه هماهنگ می باشد. هماهنگ بودن الفاظ با معانی، انسجام و استواری در معنا از مؤلفه های مهم این دو خطبه است. این دو خطبه، به شیوه سهل و ممتنع بیان شده است که بیانی روان و آسان دارد. از نظر دستوری نیز، قواعد هم نشینی و جانشینی رعایت شده است. کلام ایشان سلیس، شیوا و رسا است و مخاطب به آسانی به معنای آن پی می برد. ایشان، لفظ را فدای معنی نکرده بلکه لفظ در خدمت انتقال معنا قرار گرفته است. صنایع بلاغی و بدیعی، همسو و موزون با محتوا در جهت ایراد موضوعی واحد قرار گرفته است. تنافر معنوی در دو خطبه وجود ندارد. حضرت در هر جمله ای از کلمات و واژگان جدید استفاده می کند و از این حیث در تنگا قرار نگرفته است. واژگان به کار رفته، از نوع واژگان مهجور و یا ساختگی نیست؛ بلکه کلمات دارای ساختار عادی و مورد استفاده عامّه مردم است. در کلام ایشان، مخاطب، سطح اندیشه و فهمش به همراه بیشترین تأثیرگذاری مورد توجه قرار گرفته است. کلمات دو خطبه، غرابت استعمال، تنافر حروف، مخالفت قیاس و کراهت در سمع ندارند. کلمات غریب و دور از ذهن نیست. ایشان در بیان مطلب خود در این دو خطبه، رعایت حال مخاطب را در نظر داشته و به تناسب فهم و درک مخاطب سخنرانی کرده است ...
