محمود افشارطوس (مقتول 2 اردیبهشت 1332) پسر حسینخان شبل السلطنه معروف به باشی برادر مادری مهدیقلی خان مجد الدوله که در سال 1331 خورشیدی از طرف دکتر محمد مصدق نخست وزیر وقت به سمت ریاست کل شهربانی منصوب گردید. در اوایل اردیبهشت 1332 خورشیدی در خیابان خانقاه مفقود شد و در 6 اردیبهشت با تلاش بسیار جنازه او را که با وضع بسیار فجیعی او را کشته بودند در غار تلو در تپه‌های لشکرک در شمال تهران پیدا شد و پیکر بی جان او در بیمارستان شهدای تجریش تهران به خاک سپرده شد....
سرتیپ ستاد محمود افشارطوس ( که پس از شهادت با یک درجه ترفیع به درجه سرلشکری نائل گردید) زمانی که در بهمن 1331 حکم ریاست شهربانی حکومت ملی دکتر مصدق را دریافت می نمود گمان نمی برد که تنها 2 ماه در این سمت باقی خواهد ماند. هر چند فعالیت‌های ارزنده اش به نفع نهضت ملی و علاقه‌اش به دکتر مصدق رقم خوردن چنین آینده‌ای را برای او گریزناپذیر می نمود. وی که پیشتر برای ستیز با ستم‌ها و فسادهای موجود در ارتش و در راستای بهبود اوضاع قوای نظامی کشور به همراه تنی چند از افسران شایسته "سازمان افسران ناسیونالیست" را بنیان گذاشته بود با آغاز نخست‌وزیری دکتر مصدق موقعیت را مناسب یافت تا از وجود حکومت ملی برای تحقق آرمان های میهن پرستانه خود بهره گیرد.
دکتر مصدق نیز در همین راستا بر آن شد تا از اختیارات قانونی خود استفاده کرده و انتخاب وزیر جنگ را بر عهده گیرد تا در مبارزه با سران فاسد قوای نظامی از دست باز برخوردار باشد. با نپذیرفتن این موضوع توسط شاهِ خودکامه زمینه برای کناره گیری مصدق از نخست‌وزیری فراهم گردید که با خیزش گسترده مردم در 30 تیر 1331 این طرح ناکام مانده و مصدق پیروزمندانه به سمت خود بازگشت و با عهده‌دار شدن مسئولیت وزارت جنگ و تغییر نام آن به "وزارت دفاع ملی" نقطه عطفی در مبارزات افسران ناسیونالیست رقم زد.
مصدق از ایشان خواست از میان خود افسرانی لایق بگزینند و به امر پاکسازی ارتش بپردازند. در این گزینش سرهنگ وقت ستاد محمود افشارطوس نفر نخست بود. ایشان در مرحله اول کوشیدند افراد نالایق و فاسد را تحت عنوان بازنشستگی از ارتش دور نمایند. این امر سبب شد تا افراد پاکسازی شده به نوبه خود یک سازمان مخفی ایجاد اغتشاش و توطئه به نام "کانون افسران بازنشسته" تشکیل داده و به ستیز با دولت ملی بپردازند که از آن جمله می‌توان به نقش آنها در توطئه 9 اسفند 1331 جهت قتل دکتر مصدق اشاره کرد که با سرعت عمل و جان فشانی افشارطوس خنثی شد. این واقعه کینه جویی مخالفان دولت، دربار و بیگانگانی که در پی از بین بردن دولت ملی بودند را متوجه سرتیپ افشارطوس نمود. برای این منظور دکتر مظفر بقایی کرمانی که زمانی یار و همراه مصدق بود و بعدها به یکی از سرسخت‌ترین دشمنانش بدل گشته بود دست به کار تدارک توطئه‌ای برای حذف افشارطوس گردید.
وی با همدستی تعدادی از افسران بازنشسته در شب 31 فروردین سرتیپ افشارطوس را به دام انداخته و پس از بیهوش نمودن به تپه های تلو در لشکرک تهران برده و در 2 اردیبهشت پس از شکنجه به قتل رسانیدند. جسد افشارطوس 6 اردیبهشت پیدا شد و با ردگیری مأمورین شهربانی عده‌ای از مظنونین از جمله شماری از امرای بازنشسته ارتش بازداشت شدند. سرلشکر زاهدی که در ردیف متهمان بود، طی اعلامیه‌ای از سوی فرمانداری نظامی احضار شد ولی با تماسی که پیوسته با مخالفان دولت داشت توانست در روز 14 اردیبهشت در مجلس تحت زعامت کاشانی پناه گیرد.
مظفر بقایی نیز که در آن زمان نماینده مجلس بود، از حق مصونیت قضایی استفاده کرد. دیگر متهمان پرونده نیز با بهره گیری از حمایت های بیرونی کوشیدند جریان رسیدگی را کند نمایند. سرانجام با فشار دولت ملی در تاریخ 8مرداد 1332 بازپرس قرار مجرمیت متهمین را صادر نموده و پرونده در 14مرداد به دادگاه جنایی تحویل داده شد اما وقوع کودتای 28 مرداد ورق را برگرداند و تمامی متهمان پس از کودتا آزاد شدند و پرونده قتل افشارطوس به تاریخ سپرده شد.
کودتایی که در آن نبود عنصری لایق و وفادار همچون افشارطوس به خوبی احساس می‌شد چرا که شاید فردی چون او می‌توانست مانند 9 اسفند تاریخ را به‌گونه‌ای دیگر رقم زند. دکتر مصدق پس از کودتا در بیدادگاه نظامی با تأکید بر نقش بی‌نظیر زنده یاد افشارطوس گفت:
مرحوم سرلشکر افشار طوس در شغل ریاست شهربانی افسری بی‌نظیر بود و غیر از انجام وظیفه نظری نداشت و به همین جهت با وضع فجیعی به قتل رسید. غرض از قتل او دو چیز بود ، یکی آنکه چنین افسری را از بین ببرند و دیگر آنکه ثابت کنند دولت آنقدر ضعیف است که رئیس شهربانی آن را می‌ربایند ولی قادر نیست قاتل او را دستگیر نماید....
نویسنده این کتاب دولتمردی ایرانی است که دوره مشروطیت را به صورت کامل درک کرده است. تاریخ تولد وی 1267 شمسی است.پدرش، میرزااسماعیل، فرزند میرزااحمد معروف به عمادالممالک، از طرخوران تفرش و منشی احتشام السلطنه، و مدتی نیز معاون موقرالسلطنه حاکم ساوه بود (همان، ص 87). در مدارس ابتدایی افتتاحیه و تربیت و مدارس متوسطه دارالفنون و مدرسه آلمانیها به تحصیل پرداخت و زبان فرانسه را در منزل تکمیل کرد. بهرامی در آستانه شروع «استبداد صغیر»، در اوایل 1287 ش با خانواده اعلمالدوله ثقفی و به هزینه پدر به اروپا رفت و بعد از بازگشت به ایران در مدرسه سن لویی و در سفر مجدد به اروپا در مدرسه تجارتی در برلن، ادامه تحصیل داد.
مدتی در انگلستان به سر برد و سرانجام در 1290 ش به وطن بازگشت. پس از بازگشت به ایران، مدت کوتاهی در مدرسه آلمانیها در مقام منشی کارکرد اما پس از اندک زمانی، به سبب تسلط بر زبانهای آلمانی و فرانسوی، در سمت منشی و مترجم، به خدمت نظمیه که اداره آن در دست هیئتی سوئدی به ریاست وستداهل بود، درآمد. دوره خدمت او در نظمیه از پرماجراترین روزهای زندگی وی بود که به عنوان مأمور تحقیق پروندههای مهم جنایی و سیاسی از جمله به پرونده قتل فن کاور، رئیس بانک استقراضی روس در اصفهان، و دستگیری نایب حسین کاشی سرو کار پیدا کرد. موفقیت او در انجام مأموریتها موجب شد به سوئد اعزام شود و پس از بازگشت به معاونت دوم تأمینات در نظمیه ارتقا یابد. بهرامی در این زمان درگیر یکی از مهمترین پروندههای پلیس سیاسی در تاریخ معاصر ایران شد که به دستگیری «کمیته مجازات» منتهی گردید، اما بعدها کوشید نقش خود را در این واقعه کم رنگ و حتی خود را از هواداران آن بنمایاند.
بهرامی در 1294 ش در سمت ریاست نظمیه راهی آذربایجان شد که دوره پرآشوبی را گذراند. دیری نپایید که میان او و ولیعهد، محمدحسن میرزا، و جناح هوادار ولیعهد اعتدالیون به رهبری محتشمالسلطنه برخورد پیش آمد و طبق امر ولیعهد، محتشم السلطنه دستور توقیف و تبعید بهرامی به تهران را داد. اما پس از توقیف، بر اثر فشار مردم، بهرامی آزاد شد. بهرامی برای برانگیختن اعتماد دموکراتها، از تلاش مخالفانش که او را به ارتباط با کمیته مجازات متهم میکردند، بهره برد و پشتیبانی بیقید و شرط خیابانی را برانگیخت. با ورود عثمانیها به تبریز، بهرامی ناگزیر به ترک آن شهر شد و در مقام حاکم خوی و قراچه داغ به آنجا رفت، اما با شنیدن خبر دستگیری رهبران دموکرات به دست عثمانیها از طریق باسمنج، میانه و قزوین به تهران گریخت
نخست زندگی خویش را به قلم بیاورد که از جزءجزء آنها، به لحاظ منطقی کلیت دوره ای خاص از ادوار تاریخ ایران ظاهر میشود. او در نخستین صفحات کتاب خویش آنجا که در صدد معرفی پدربزرگ خویش است، پرده از چگونگی رفتار حکام حکومت مرکزی با ایالت غیرمرکزی ایران بر میدارد که اگر دوره زمانی خودش را در نظر بگیریم، از صراحت و بلاغتی ویژه برخوردار است و چه بسا بهرامی را بتوان جزو نخستین کسانی محسوب داشت که در حال ترسیم ابعاد و جوانب مسائلی است که نزدیک به 200 سال از حساسترین مقطع تاریخ ایران متأخر در گرو آن است و تا امروز به درستی تشریح و تحلیل نشده است، جز در برخی از سفرنامه های خارجی که مخاطب آنها عمدتاً غیرایرانی بودهاند و ترجمه آنها معمولاً دیرهنگام صورت گرفته است. به این لحاظ گزارش عبدالله بهرامی، از تقدم رتبه و مقام برخوردار است که با لحاظ محتوای خویش با نمونه های جهانی خویش قابل مقایسه است.
اولین روزنامه نگار و پایه گذار صنعت چاپ در ایران
سفرنامه میرزا صالح شیرازی به اروپا است،وی اولین بنیانگذار روزنامه در ایران (کاغذ اخبار ) است که توسط میرزاتقی خان امیر کبیر برای فراگیری این فن به اروپا اعزام شده بود . اعزام دانشجویان برای اولین بار در سال1226 ق (1811 م ) با فرستادن محصل ایرانی به انگلستان آغاز شد. میرزا صالح شیرازی از اعضای این هیئت پنج نفری سفرنامه ای نوشت که تبدیل به یکی از مهمترین آثاری شد که در آشنایی ایرانیان با تمدن و تجدد غرب، مخصوصا ورود آراء و افکار نو سیاسی - اجتماعی نقش بسزایی ایفا کرد.
موضوعاتی که میرزا صالح در اثر یاد شده مورد توجه قرار داده عبارت اند از: حکومت انگلیس و آغاز حکومت پارلمانی، قوانین ودولتداری، دستگاه قضاوت، مالیات، کلیسای کاتولیک و پروتستان و.... میرزا شیفته آزادی و انتظام جامعه انگلستان می شود و شرحی خواندنی در آن خصوص می نویسد. در مورد شیوه حکومت انگلیس مکررا سخن می راند، از پارلمان انگلیس با عنوان مشورتخانه یاد می کند، مجلس عامه را خانه وکیل رعایا و مجلس عام خواند ه و مجلس لردها را خانه قوانین می نامد. وی پس از شرح حقوق سلطنت و مجلس لردها و مجلس عام، طرز انتخاب وکلای ملت و حقوق آنها را توضیح می دهد و از همکاری ارکان سه گانه مملکت انگلیس یعنی سلطنت، مجلس لردها و مجلس عام سخن می گوید.
درباره آزادی بیان، به عنوان یکی از اصول حکومت پارلمانی می نویسد: هر کدام از اجزای مشورتخانه رخصت دارند که در مشورتخانه هر چه به ذهن آنها رسید در امور ملکی و سایر مواد بیان نموده واحدی را نباید تمسخر کنند... در خصوص قدرت مجلس عام می گوید:
فرضا اگر پادشاه حکمی جاری کند که موافق مصلحت ولایتی نباشد وکیل رعایا مقاومت و ممانعت در جریان حکم مزبور نموده و مطلقا تاثیری نمی بخشد و جاری نمی شود. و همچنین اگر قوانین و پادشاه متفق شوند و وکیل رعایا راضی نبوده ایضا حکم آنها اگر چه مقرون به مصلحت بوده جاری نخواهد شد.
سفرنامه میرزا صالح اولین اثری است که طی آن یک نویسنده ایرانی در اثری به زبان فارسی به انقلاب کبیر فرانسه و ظهور ناپلئون اشاره می کند، وی در این باره چنین می نویسد: در سال1789 بلوای عامی در ولایت فرانسه برپا شده و از هر سو از پادشاه خود لوئیس شانزدهم ناراضی گشته اولااهالی مشورتخانه قدرت وتسلط پادشاهی را تخفیف داده... او را وجودی معطل انگاشته اشخاصی را که پادشاه به منصب و بزرگی مفتخر فرموده از مناصب مزبور معزول نموده... و بعد از آنکه حمله به خانه پادشاهی نموده... اهالی فرانسه جمعیتی کرده و به حقیقت رفتار لوئیس مزبور رسیده او را مقصر یافته و فتوای قتل او را نوشته او را مقتل ساخته...
این کتاب در ویرایش چهارم خیلی کامل‌تر و بهتر شده است و موارد زیر بدان افزوده شده است:
تنها در مشورت با طب است که راه هدایت آشکار می‌گردد و صادق آل محمد ص می‌فرماید: جامعه از سه گروه بی‌نیاز نیست، فقیهی آگاه و پرهیزکار، مدیری خیرخواه و مسلط، و طبیبی دانای کار و مورد اعتماد و اگر یکی از این سه گروه در جامعه نباشد، افراد آن جامعه به پست‌تر از حیوان تبدیل می‌شوند و حضرات معصومین و همه‌ی اولیاء خدا، دین و طب را مادر همه‌ی علوم معرفی کرده و رسالت اصلی ولایت را صیانت از دیانت و سلامت توصیف کرده و همه‌ی عمرشان را وقف این مسئله می‌کنند، اهمیت علم طب آشکار میشود.
مقدمه حکیم حسین خیراندیش بر کتاب قانون در طب اسلامی ایرانیکاری با اهتمام جناب حجت‌الاسلام میرزایی و با همکاری آقای دکتر سرباز حسینی انجام شده است حاوی نکات مهم و ساده برای درمان است که توسعه آن موجب پیشگیری و از بروز بیماری‌ها و درمان دسته بزرگی از بیماری‌هاست که از مجربات طب سنتی کنونی تلقی میشود و با تقدیم نمودن برخی از نکته‌های مفید برای سلامت مردم در غالب مجله‌های گوناگون و با زبان ساده بنا داریم به این مسیر گام نهیم و مرهمی هرچند کوچک بر زخم دردهای ملت بزرگ ایران باشیم و پیام‌رسانان دینی را به سلاح پیام سلامت نیز مسلح سازیم.
کتاب قانون در طب اسلامی ایرانی تألیف دکتر رضا میرزایی نشر آوای ابتکار
جلد 1: روحی، روانی، فکری، اخلاقی، اعتقادی و غیرجسمی
جلد 2: بیماری های چشم، گوش و سینوزیت
جلد 3: قلب، خون و عروق
جلد 4: بیماری های کبد، طحال، تیروئید و ...
جلد 5: بیماری های گوارشی و تناسب اندام
جلد 6: بیماری های تنفسی، بینی، گلو و ریه
جلد 7:بیماری های دهان، دندان و لب
جلد 8: پوست، مو و زیبایی
جلد 9: بیماری های کلیه، مجاری ادرار و جنسی
جلد 10: بیماری های مغز و اعصاب
جلد 11: زنان، بارداری و نوزادان
جلد 12: سرتاسر بدن و لاعلاج
شاه عباس بزرگ یا شاه عباس یکم نامدارترین شهریار دوران صفوی و حتی پس از اسلام است. او فرزند شاه محمد خدابنده و پنجمین شاه از دودمان صفوی است که بر ایران به مدت بیش از 42 سال با اقتدار آمیخته با استبداد شهریاری نمود.
در کودکی به عباس میرزا معروف بود و والی هرات بود؛ شاه اسماعیل دوم صفوی که مردی خشن و نا نجیب بود؛ همانند دیگر برادر زادگان و برادران فرمان قتل او و پدرش (سلطان محمد خدابنده) را صادر کرده بود ولی این امر وقتی که شاه اسماعیل دوم به قتل رسید کان لم یکن باقی ماند.
سپس وی به یاری علیقلی خان شاملو در خراسان تاج گذاری کرد و حکومت خراسان در زمان شهریاری پدرش در دست وی بود تا آنکه مرشد قلی خان استاجلو با غلبه بر علیقلی و با مساعدت‌های خویش؛ قزوین را فتح نمود و در آن شهر عباس میرزا در سن 18 سالگی به تخت سلطنت ایران نشست و پدر او را خلع نمودند. شاه عباس همانند بسیاری از شاهان در ابتدای کار 18 نفر از سران قزلباش را به بهانه خونخواهی کشت و پس از آن مرشد فلی خان را نیز به همین سرنوشت دچار ساخت.
ترکان عثمانی که با استفاده از آشفتگی پس از قتل حمزه میرزا به خاک ایران دست اندازی نمودند و نواحی ارزروم؛ عراق عرب؛ کردستان؛ ارمنستان؛ گرجستان؛ بخش‌هایی از آذربایجان و حتی لرستان و خوزستان را تحت سیطره خویش درآوردند و تا حدود نهاوند و همدان پیشروی کردند.
شاه عباس که از همکاری سرداران قزلباش و مساعدت دولتهای هند و روسیه مأیوس شده بود، ناچار تن به قبول شرایط سنگین عثمانیها داد و حاضر به انعقاد قرارداد صلح شد. شاه عباس با این تاکتیک چند سالی برای تجدید قوای ایران و استراداد سرزمین‌های از دست رفته مهلت بدست آورد. مذاکرات دربار انعقاد پیمان صلح سه ماه به طول انجامید و سرانجام منجر به امضای عهدنامه صلح استانبول در 21 مارس 1590 (999 هجری قمری) گردید.
به موجب این قرارداد شهر تبریز با قسمت غربی آذربایجان و ایالات ارمنستان و شکی و شیروان و گرجستان و قراباغ و قسمتی از لرستان با قلعه نهاوند در دست عثمانیها باقی ماند و مقرر شد از آن پس ایرانیان از لعن خلفای سه‌گانه خودداری کنند و شاهزاده حیدر میرزا به عنوان گروگان در دربار عثمانی باقی بماند. سپس شاه عباس با استفاده از فرصت پیش آمده اوضاع آشفته ایران را سر و سامان داد.
مرآت البلدان کتابی است به زبان فارسی، نگاشته محمدحسن خان اعتمادالسلطنه ملقب به صنیعالدوله، از رجال علمی - سیاسی عهد ناصری که به شرح شهرها و قری و قصبات. در جلد اول مرآت البلدان فرهنگ جغرافیای بلاد و قرای ایرانست و بیشتر احساسش روی معجم البلدان یاقوت حموی است و از حروف ( الف ) تا ( تاء) و بلکه شهر طهران را شامل است. مؤلف بعد از آنکه به طهران رسیده به مباحث جغرافیایی خاتمه داده و کتاب خودرا با تاریخی از دوره سلطنت ناصر الدین شاه دنبال کرده است.
فی الواقع مقصود کلی، نوشتن جغرافیای حالیه نبود؛ زیرا که برای اقدام این عمل، اسباب و تدارک ضرور و لازم و مدت متمادی طول می‌کشید؛ بلکه مراد اصلی از تالیف این کتاب، نوشتن تاریخ شهرها و حوادث عظیمه که در ازمنه قدیم روی داد و...
برخی در بیان اهمیت این کتاب از آن به عنوان آیینه شهرها نام برده و آن را یکی از سودمندترین کتاب‌هایی که در عصر ناصری به زبان فارسی نگاشته شده است و نخستین کوشش به شیوه نوین در تدوین یک جغرافیای تاریخی در ایران به شمار آورده‌اند.
اطلاعات موجود در این کتاب متعاقب بخشنامه‌ای فراهم آمد که دولت خطاب به حاکمان و فرمانروایان ایالات و ولایات ایران صادر کرد و براساس آن دانشمندان و محققان هر دیار موظف به گردآوری اطلاعاتی درباره محل اقامت خود شدند. آنان گذشته از تدوین مطالب مندرج در منابع کهن به تحقیقات میدانی در هر محل دست زدند. از مجموع این گزارش‌ها 10 مجلد نسخه عظیم خطی فراهم آمد که هر بخش به خط گردآورنده بود. این دفاتر در مجلدات بزرگی جای گرفت که اکنون برجای مانده است. بنیاد تالیف مرآت البلدان بر اساس همین یادداشت‌ها و اسناد بود و اعتمادالسلطنه نیت آن داشت که یک دوره فرهنگ جغرافیایی برای ایران فراهم آورد.
مرآت البلدان به ترتیب حروف الفبا و بیشتر بر اساس مطالب یاقوت حموی در کتاب نفیس معجم البلدان تنظیم شده، ولی مولف دیدگاه سایر جغرافی‌دانان اسلامی و ایرانی چون ابن الفقیه ابوبکر احمد بن محمد بن اسحاق، مولف مختصر البلدان و احمد بن ابی یعقوب ملقب به ابن واضح، مولف البلدان و ابوالحسن علی مسعودی، مولف مروج الذهب و... را نیز مورد استفاده قرار داده است. اعتمادالسلطنه برای تهیه این کتاب از برخی سفرنامه‌های سیاحان و بازرگانان خارجی نیز غافل نمانده و به حد کافی از کتاب کسانی چون شاردن و تاورنیه نقل کرده است. این کتاب در بر گیرنده نام برخی از شهرهای ایران است: نخست شهرهای موجود و یا ویران و از یاد رفته در مرزهای کنونی ایران و نیز شهرهایی که در نوشته‌های مربوط به تاریخ ایران و کشورهای همجوار آن از آنها نام برده شده است. مولف در آغاز کتاب ابتدا بحثی در زمینه طول و عرض جغرافیایی نموده و به اقالیم سبعه که اصطلاح متعارف در نزد جغرافی دانان اسلامی است، اشاره می‌نماید. همچنین علامت اختصاری بعضی از منابع را آورده است. در ادامه به معرفی اماکن جغرافیایی، بر اساس ترتیب حروف الفبا می‌پردازد.
در جلد دوم و سوم، مولف برای تجلیل از مخدوم خود ناصرالدین شاه قاجار، به شرح سلطنت سی ساله وی که از سال 1264 ق. آغاز و در سال 1294 ق. خاتمه می‌یابد، می‌پردازد. در حقیقت این دو جلد از کتاب تاریخ است نه جغرافیا و دارای سبک و شیوه‌ای جدا از دو جلد دیگر میباشد. مولف این دو جلد را مآثر السلطان نام نهاده که در واقع اساس و مایه کتاب دیگر او با عنوان منتظم ناصری است. در بخش ملحقات، مولف به معرفی جوان‌رود می‌پردازد و سپس وقایع سال سی و سوم؛ یعنی سال هزار و دویست و نود شش تا دویست و نود و هفت هجری را مورد بررسی قرار می‌دهد. در بخشی که توسط مصححان با عنوان شرح حال طهماسب میرزا به کتاب افزوده شده، تصاویری چند از ناصرالدین شاه و بزرگان درباری و ساختمان‌های سلطنتی که در لابلای متن اصلی گنجانده شده بوده است، یک جا گردآوری شده و مندرج گردیده است.
خاطرات دسیلوا شامل جزییات بسیاری در مورد جغرافیا، تاریخ و فرهنگ ایران است و از آن به عنوان مرجع معتبری در مورد ایران عصر صفوی استفاده می شود. بنا بر نظر اکثریت قریب به اتفاق مورخان ایرانی و خارجی، سفرنامه حاضر به ویژه در رابطه با دوره شاه عباس صفوی از معتبرترین منابع به شمار می آید. در حقیقت این سفرنامه ، رساله ای سیاسی و تاریخی است که در آن بسیاری از حوادث سیاسی و رخدادهای مشرق زمین ذکر شده است. این سفرنامه به وسیله شخص فیگوئروآ تحریر نشده، بلکه منحصرا بر اساس خاطرات و تقریرات وی، به وسیله یکی از همراهانش در سفر ایران تنظیم و تدوین شده است .
دن گارسیا دسیلوا فیگوئروا، سفیر فیلیپ سوم پادشاه اسپانیا در دربار شاه عباس بزرگ است. وی در سال 1570 میلادی در شهر باداخوث اسپانیا به دنیا آمد. در جوانی ندیم فیلیپ دوم بود و سپس به سپاهی‌گری پرداخت و در جنگ اسپانیا و هلند فرماندهی ستونی نظامی را بر عهده داشت.
سرانجام در سال 1614میلادی (1023ه. ق/993ه. ش) در 57 سالگی به عنوان سفیر فیلیپ سوم به دربار شاه عباس اعزام شد. کتابی که وی تصنیف کرده است، تنها یک سفرنامه نیست، بلکه رساله‌ای سیاسی و تاریخی است که در آن علاوه بر وضع جغرافیایی چند کشور، بسیاری حوادث سیاسی و رخدادهای مشرق‌زمین ذکر شده است. همچنین این کتاب یکی از معتبرترین سفرنامه‌ها در شرح جزییات احوال شاه عباس صفوی است.
البته در مقدمه ناشر فرانسوی آمده است که این سفرنامه به قلم شخصی سیلوا فیگوئروا نیست، بلکه مطالب آن را وی تقریر کرده و یکی از همراهانش که در این سفر دور و دراز در کجاوه انیس و در حجره جلیس او بوده است، به رشته تحریر درآورده و تنظیم کرده است.نیز ناگفته نماند که دولت متبوع او، یعنی حکومت اسپانیا چشم طمع به جزیره هرمز دوخته بود و درصدد بود با تحریک اعراب منطقه و همدستی با عثمانیها، این دژ مستحکم را به دست آورد.
اما شاه عباس با وقوف بر این نیات، رابرت شرلی معروف (که در برخی صفحات این کتاب با نام دن روبرتو به او اشاره شده است) را به دربار پادشاه اسپانیا فرستاد تا با وعده‌ها و وعیدها او را از این کار منصرف کند. سرانجام این ترفندها به اعزام سفیر انجامید و آقای فیگوئروا به عنوان سفیر کشور اسپانیا به ایران اعزام شد.سفر او به هند و ایران 10 سال به درازا کشید که دقیقا دو سال و هفت روز آن را در ایران گذراند و از شهرهای لار، شیراز، اصفهان، کاشان، قزوین و قم دیدار کرد.
فیگوئروا در هنگام عبور از لار از بازار این شهر دیدن کرده و آن را این‌گونه شرح می‌دهد: «لار پایگاه تجارت و قرارگاه همیشگی کاروان‌ها و قوافلی است که از فارس و کرمان و دیگر جاها به هرمز می‌آیند یا از هرمز و عربستان به آن ایالت‌ها می‌روند. آنچه بیشتر به این شهر قدر و اعتبار می‌دهد وجود مرکزی تجاری است برای هرگونه داد و ستد نقدی.
بانی این بازار که بدون شک یکی از زیباترین و فاخرترین بناهای سراسر قاره آسیاست و می‌تواند با مجلل‌ترین فروشگاه‌های اروپا برابری کند الله‌وردیخان، سلطان شیراز است....
یادداشت مترجم
مقدمه ناشر فرانسوی
از گوا تا هرمز
جزیره هرمز
از هرمز تا لار
شهر لار
از لار تا شیراز
شهر شیراز
از شیراز تا اصفهان
چهل منار
از شیراز تا اصفهان
شهر اصفهان
از اصفهان تا قزوین
از اصفهان تا قم
از اصفهان تا ساوه
شهر قزوین
شهر قزوین نخستین باریابی
سیمای شاه
بازگشت
سیما و خلقیات شاه عباس
بازگشت
جنگ هرمز
بازگشت...
خاطرات مهرماه فرمانفرماییان از اندرونی
کتاب مورد نظر مربوط به خاطرات مهرماه فرمانفرماییان، یکی از دختران عبدالحسین میرزا فرمانفرما، از همسر کرمانشاهی اش بتول خانم میباشد. این کتاب ، دارای یک پیشگفتار و بیست و شش فصل و همچنین چندین عکس خانوادگی و تصویر دستخط فرمانفرما خطاب به نگارنده میباشد.
در شبهای طولانی زمستان اروپا، دور از سرزمین مادری و خانوادۀ خود، دور از مردمانی که هم زبان و هم نژاد بودند، دوراز محیطی که قبولم داشتند، درغم و اندوه فرو رفته بودم، به گذشتۀ روشن و زیبای خود میاندیشیدم ... معنی سرگردانی، بی ریشه بودن در اروپا را با تلخی درک میکردم ... در اندیشۀ خود روزهای روشن آفتابی...اتفاقات کوچک و خوش روزمره یا مصیبتهای بزرگ اندوه زا از نظرم می گذشتند.
همه را دوست داشتم همه را با عشق به خاطر میآوردم... به خاطرم رسید که خاطرات شیرین گذشته را ثبت کنم مبادا محو شوند و آنها نیزاز دستم بروند، این بود که شبها گوش جانم را به گذشته میسپردم و آنچه را میشنیدم ثبت میکردم.
او کتاب خاطرات خود را به "زنان و مادران ایرانی، چه در حرمسرای شاهی، چه در اندرونی های بزرگان و چه در خانه های کوچک، به آنانی که پشت دیوارهای بلند خانه های خود عمرشان را با فداکاری و گذشت در انزوای دشوار اندرونی ها به تربیت فرزندان و اداره امور خانواده و یاری مردانشان سپری کردند، تقدیم میکند.
خاطرات مهرماه فرمانفرماییان شامل دوران کودکی در شهرهای محل ماموریت پدرش چون تهران و شیراز و... است. او به ذکر خاطره از دوره اقامت اجباری خانواده اش در اصفهان به علت دستگیری فرمانفرما و همچنین خاطرا ت مختلف از خواهران و برادران تنی و ناتنی اش، همسران فرمانفرما، آداب ورسوم خانواده، معلمان، دایگان و... می پردازد.
در فصل نهم کتاب باعنوان مدرسه با تحصیلات او و خواهرانش در خانه و مدرسه به سبک جدید آشنا میشویم و در فصل آخر کتابش با نام سرنوشت، ازدواجش را با محسن رئیس شرح داده است. در مجموع کتاب خاطرات مهرماه فرمانفرماییان گزارشی از اوضاع اجتماعی و زندگی خانوادگی اوست و از سیاست در این خاطرات خبری نیست.
