مقایسه‌ی انسان کامل از دیدگاه بیدل و حافظ

به باور حافظ، انسان مجموعه‌ای از فرشته و حیوان است. طبیعت برزخی او ایجاب می‌کند هر دو جنبة وجود او اعتبار داشته باشد. در حالی که انسان کامل در نگرش بیدل، برزخی بین وجوب و امکان و نیز مظهر و مظهر صفات الهی است و جامع جمیع کمالات الهیه و کونیه. در یک کلام، ناسوت را فروهشتن و به لاهوت پیوستن از بارقه‌های آرمانی اوست. به تعبیر دیگر، بیدل به انسان کامل پرداخته است و حافظ به کاملا انسان. بیدل می‌خواهد به مقامی برسد که از آن صوفی کامل و عارف واصل است، اما حافظ، بنا بر نصیبة ازلی به ناسوتی بودن قانع است. کتاب حاضر رسالة دورة دکتری نگارنده بوده که به مقایسة انسان کامل از دیدگاه بیدل و حافظ دو نمایندة تمام‌عیار سبک هندی و عراقی اختصاص یافته است.