تاریخ و معماری بازار تبریز

بازار کلمه‌ای است که در میان ایرانیان از جایگاه و اعتبار خاصی برخوردار است؛ اگرچه در بعد عامیانه از این کلمه به عنوان محلی برای داد و ستد و فعالیت‌های بازرگانی استفاده می‌شود، اما امروز در خیلی از خانواده‌های قدیمی بیرون رفتن از خانه به هر دلیلی رفتن به بازار تلقی می‌شود و شاید دلیل اصلی آن نیز این باشد که در قدیم مهم‌ترین فضای بیرون از خانه شامل بازار می‌شد. در ادبیات فارسی واژۀ بازار مفهومی گسترده دارد و به معنی محل شلوغ و پر از ازدحام و مکانی به کار می‌رود که جایگاه خاصی در رقم زدن سرنوشت‌های اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی دارد. یکی از بازارهای مهم ایران، چه از لحاظ تاریخی و چه از نظر معماری، بازار بزرگ‌ تبریز است. این بازار همواره یکی از نشانه‌های وسعت، اهمیت و بزرگی شهر تبریز بوده است. موقعیت جغرافیایی این شهر چنان است که در تمامی طول تاریخ آن را به محل تلاقی تمدن‌های باستانی تا دوران معاصر بدل ساخته است. اصلی‌ترین راه‌های ارتباطی طی شرق و غرب و شمال و جنوب، از چین و اروپا و از مصر به روسیه از آن‌جا عبور کرده و یکی از شهرهای بزرگ بر سر جادۀ ابریشم بوده است. این موقعیت ممتاز و جایگاه ویژۀ آن در جلگۀ سرسبز و آباد تبریز، در کنار دریاچۀ ارومیه، تبریز را همواره مرکزی بزرگ و آباد برای مبادله ساخته است، بی‌دلیل نیست که هرجا در تاریخ سخن از تبریز می‌رود، توصیف مفصل و جامعی نیز از بازار آن داده می‌شود. بازار تبریز ضمن داشتن خاستگاه و پیشینۀ بسیار معتبر دارای شاخص‌های تقریبا نادر و منحصر به فردی می‌باشد که عمده‌ترین آن، جامعیت و تجمیع تمام عناصر تشکیل‌دهنده در یک بازار کامل است. راسته‌ها، سراها، تیمچه‌ها، مدارس و حجره‌ها جزئی از این عناصر می‌باشند.