سیر تحول قطعه در شعر فارسی

از میان قالب‌های شعر سنتی ایران، "قطعه"، بهترین نمایش‌دهندۀ اندیشه‌های ابتکاری و عواطف انسانی است. یعنی شاعر بیشتر در حوزۀ فهم و شعور وارد می‌شود و در پهنۀ هنری به تصویرآفرینی می‌پردازد و با توجه به روحیات خوانندگان و شنوندگان، نیازها و دردهای آنان را باز می‌گوید. طبیعی است که عناصر خیال و جزئیات موضوع و زبان شعر که متناسب با همین رنگ و درک است، اهمیت قطعه را بیشتر می‌کند، زیرا توصیف‌ها کوتاه اما پرتحرک است. عمده‌ترین مضمون‌هایی که در قالب قطعه بیان می‌شود مضامین اندرزی، گزارشی و شکایتی است. این مضمون‌ها اگرچه متناسب با اعتقادات و اندیشه‌های اجتماعی و انسانی اوست، اما نظام اعتقادی و فکری شاعران را نیز گواهی می‌دهد. نگارنده در کتاب حاضر کوشیده است تا قطعه را معرفی کرده و سپس رد پای اولین قطعه‌ها را در شعر فارسی بیابد. آن‌گاه با بررسی دواوین شعر قطعه‌سرایان از قدیم‌ترین دوره‌ها تاکنون، زمان تکامل یا رکود این قالب شعری مشخص و علل اوج یا فرود آن با توجه به اوضاع اجتماعی و سیاسی آن عصر، بیان شده است. در ادامه برخی مباحث پراکنده چون تصویرگری‌های خیال‌انگیز و شاعرانه در قطعه، تجلی ادب مقاومت در قطعه، مناظرات در قطعه و قطعه و حبسیه‌سرایی درج گردیده و در پایان نیز از مقطعات تحمیدیه یا مناجاتیه یاد شده است.