حقوق بین‌الملل

کتاب حاضر، حاوی دروسی است که به وسیله‌ی میرزاحسن‌خان پیرنیا مشیرالملک (مشیرالدوله) (1252-1314 ش) سیاستمدار و دانشمند، از 15 شعبان 1317 تا 15 صفر 1319 در مدرسه‌ی سیاسی تدریس شده است؛ مدرسه‌ای که در حقیقت خود و برادرش میرزا حسین‌خان پیرنیا و پدرش میرزانصرالله خان مشیرالدوله‌ی نایینی (صدراعظم) تاسیس کرده بودند. وی در کتاب تحولات حقوق بین‌الملل تا اوایل قرن بیستم را بررسی می‌کند. بدین‌منظور او با ذکر تحولات اجتماعی و سیاسی وقت به ارزیابی نتایج و فرآیندهای حقوقی ناشی از آن‌ها پرداخته است. پیرنیا به نحوی نشان داده که حقوق بین‌الملل دارای دو منشا متفاوت و در عین حال مرتبط با یک‌دیگرند: یکی منشا صوری یا وضعی و دیگری منشا عینی یا مادی، چون زیرساخت‌های اجتماعی اقتصادی که در روند زمان دستخوش تطورات، تغییرات و تحولات مستمر می‌شوند. بدین‌ترتیب حقوق به ویژه حقوق بین‌الملل فرآیند تحولات زیربنایی به صورت قالب‌های حقوقی است. به دیگر سخن منابع مادی منشا واقعی حقوق بین‌الملل و منابع صوری (معاهده و عرف) صورت خارجی آن است. منبع صوری موجد قواعد حقوقی نیست بلکه قالبی است که آن قواعد را در خودجای می‌دهد. این قواعد از حقایقی نشات می‌گیرند که ریشه در تحولات تاریخی جامعه دارند. او در این دروس نخست کلیاتی را در باب حقوق نظیر تعریف حقوقن مبنای حقوق، و منبع حقوق مطرح ساخته است. سپس مختصری از تاریخ حقوق بین‌الملل را در سه بخش: از عهد عتیق تا معاهده‌ی وست‌فالی، از معاهده‌ی وست‌فالی (1648 م) تا کنگره‌ی وینه (1815 م) و از کنگره‌ی وینه تا حال بازگو کرده است. در ادامه نیز به بررسی حقوق بین‌الملل عمومی در شش باب با این عناوین پرداخته است: دول از نقطه‌نظر حقوق بین‌الملل، خاک دولت، قرارنامه‌های بین‌الملل، حقوق سفارت‌ها،حقوق قونسول‌ها، و تابعیت.