سلطان محمد و مکتب او (مکتب نقاشی تبریز)

این کتاب مصور، برگردانی است از متن اصلی کتاب به زبان ترکی آذربایجانی و با الفبای کریل که به معرفی "سلطان محمد تبریزی" از نگارگران برجسته‌ی ایرانی در عهد صفویه اختصاص دارد، نیز معرفی و شرح آثار و مکتب او (مکتب نقاشی تبریز) که به همراه تصاویری از نقاشی‌های وی در بخش پایانی کتاب به چاپ رسیده است. گفتنی است، در ترکیب‌بندی تابلوهای سلطان محمد شخصیت‌ها دقیقا در مکان‌های لازم و مشخص کار شده‌اند او با چنین طراحی‌هایی یک فضای معمولی و زمینی را نقش نمی‌بندد بلکه تابلوهای او هر یک جهانی است از بهشت خیالی انسانی که بالاتر از مکان زمینی است. اولین نگاره‌ی امضادار سلطان محمد به یکی از دلاوری‌های بی حد و حصر بهرام گور در منظومه‌ی هفت پیکر اختصاص دارد. این صحنه که کم‌تر در نگاره‌های دیگران انعکاس یافته، شرح واقعه‌ای است که در آن بهرام گور، گورخر و شیری را که بر پشت او جسته با یک تیر به یک‌دیگر دوخته است. تصویر طبیعت نیز در آثار سلطان محمد واقعی‌تر و متمایزتر از گذشتگان وی است. در آثار وی منظره، نمود ایده‌آل بهشت نیست، بلکه تجسم شاعرانه‌ی طبیعت است. طبیعت و منظره در آثار وی، تنها مکان رخداد یک حادثه‌ی ساده و یا طبیعت منفعل در یک زمینه نیست بلکه بخش جدایی‌ناپذیر آثار اوست که در خدمت بسط و تشریح موضوع قرار دارد. هم‌چنین (طبیعت) کمک بزرگی در قوت بخشیدن به بار حسی و هیجانی تابلوست. نویسنده خاطرنشان می‌سازد: "در سال‌های 40 1530 میلادی (47 937 ه. ق) مصورسازی‌هایی که سلطان محمد برای کتاب‌های خطی داشته و ترکیب‌بندی‌های زیبا و شاعرانه‌ای که به طور مستقل اجرا کرده است، اعجاز هنری او به شمار می‌رود. در آثار خلق‌شده‌ی این دوره، کامل بودن فرم‌های زیبا و بدیع، تجسم شاعرانه‌ی طبیعت و دنیای شگفت‌انگیز اطراف، شخصیت‌ها، به خصوص مهارت بی‌نظیر در ترکیب‌بندی و رنگ‌پردازی، ارایه‌ی حرفه‌ای این آثار و اصالتشان و ... هر بیننده‌ای را شیفته می‌کند. هارمونی حیرت‌انگیز رنگ‌های متضاد و تجسم ایده‌آل و زنده‌ی طبیعت، بر بار تزئینی نگاره‌ها می‌افزاید. زیبایی واله‌کننده‌ی فرم‌ها، احساس هیجانی نگاره‌های آذربایجانی و منحصر به فرد بودن آن‌ها، قبل از هر چیز، در رنگ‌بندی شاد و سرخوش و گاه ظریف و شاعرانه‌ی آن به چشم می‌خورد... اعتلای هنر نگارگری در یک برهه از تاریخ وابسته به نام سلطان محمد است و با علم به این که نقاشی قرن شانزدهم میلادی (دهم ه. ق) مکتب تبریز مدیون خلاقیت‌های اوست، می‌توان گفت، همان سه مرحله‌ای که دربرگیرنده‌ی مسیر پیشرفت زندگی هنری استاد است، در اصل مراحل اساسی گسترش و اعتلای هنر نگارگری آذربایجان محسوب می‌شود. آثار سلطان محمد در هر مرحله، انعکاس ارتقای خصوصیات هنر قرن شانزدهم میلادی (دهم ه. ق) مکتب تبریز است."