نگاهی به گذشته تالش

این کتاب که درباره‌ی تاریخ تالش واقع در جنوب جمهوری آذربایجان که از شرق با دریای کاسپین، از شمال با خاک مغان و از باختر و غرب با ایران هم‌مرز است تدوین شده، ترجمه‌ای است از نوشته‌ی فریدون اسداف که در دو فصل به نام‌های "تورق گذشته" و "تالش در دوره‌ی تشکیل جمهوری دمکراتیک آذربایجان" نگاشته شده، اما از لحاظ اهمیت مطالب، می‌توان آن را به دو دوره‌ی "از دیرباز تا انعقاد عهدنامه‌ی ننگین ترکمان‌چای" و "از تجزیه‌ی تالش تا تصرف باکو به دست بلشویک‌ها" تقسیم کرد. در کتاب آمده است: "پس از انقلاب اکتبر 1917 که ایلات تابع امپراتوری روسیه در مسیر سیل رویدادها و تحولات قرار گرفت، حزب مساوات به رهبری محمدامین رسول‌زاده با انتقال دولت در تبعید خود از گرجستان به باکو، زمام امور اران، شیروان، و تالش را به دست گرفت ... در دوره‌ی دو ساله‌ی دولت محمدامین، تالش ناآرام‌ترین منطقه‌ی جنوب قفقاز بود. فرمان‌ناپذیری تالشان از باکو و نفرت همراه با ترس آنان از بلشویک‌ها، ولایت تالشان را به میدان مبارزات مردمی از یک سو و کشاکش مساواتی‌ها و عثمانیان و انگلیسی‌ها و نیروهای ژنرال دنیکین، از سوی دیگر تبدیل کرده بود ... با گذشت زمان تا وقوع تحولات سیاسی در قفقاز و آسیای میانه بر اثر فروپاشی شوروی، این واقعیت آشکار شد که دو نیمه شدن تالش خود به اندازه‌ی جدایی همه‌ی ایالات مذکور تلخ و اثرگذار بوده است ... در رژیم سوسیالیستی، به ویژه پس از سخنرانی استالین در هشتمین کنگره‌ی فوق‌العاده‌ی شوراها درباره‌ی پیش‌نویس قانون اساسی جدید اتحاد جماهیر شوروی (1936)، عملا محو هویت تالش در دستور کار حکومت شوروی قرار گرفت و هجوم سازمان‌یافته‌ی شدیدی علیه این قوم آغاز شد. پیش از سخنرانی استالین در تالش شمالی روال عادی زندگی جریان داشت. تالشان به زبان خود کتاب‌های درسی، برنامه‌های رادیویی، و فعالیت‌های هنری و فرهنگی داشتند. آن‌ها تا سال 1396 نشریه‌ی "تالش سرخ" را منتشر کردند. ولی از آن پس همه چیز دیگرگون شد ... پس از فروپاشی که ناگهان قوم‌گرایی امپراتوری شوروی را فرا گرفت، تالشان از نخستین اقوام آن کشور بودند که سر از خاکستر پنجاه سال سرکوب و فراموشی به در آوردند، دوباره اعلام موجودیت کردند و به سرعت دست به کار احیاء و تبلیغ هویت خود شدند".