تکوین غزل و نقش سعدی: مقدمه‌ای بر مبانی جامعه‌شناختی و زیباشناختی غزل فارسی و غزلیات سعدی

این کتاب با دربرداشتن مبحث تکوین غزل و نقش سعدی در این زمینه، چهار بخش را شامل می‌شود: بخش نخست کتاب به بحث درباره‌ی شعر غنایی اختصاص دارد که این مطالب را دربر می‌گیرد: پیوند میان شعر حماسی و روایی و غنایی، نخستین نشانه‌های شعر غنایی فارسی، خلاصه زمینه‌های اجتماعی و فردی شعر غنایی، و نیز نخستین شکل‌های شعر غنایی فارسی. در بخش دوم مبحثی درباره‌ی غزل ذیل برخی از این عناوین مطرح شده است: شکل غزل، تغزل و غزل، تطور و تحول غزل فارسی، و موضوع‌های اصلی غزل. در بخش سوم غزل سعدی از لحاظ موضوع، مضمون، زبان و سبک بیان بررسی شده، هم چنین مباحثی نظیر تصویر در غزل سعدی طبیعت در غزل سعدی، و تشبیه و استعاره در غزل او عنوان گردیده است. بخش چهارم کتاب نیز با عنوان سعدی و ادبیات جهانی، این مباحث را تشکیل می‌دهد: خصلت انسانی جهان گستر غزل سعدی، نگاهی به ساخت درونی سونت و غزل، و سیر بعدی غزل و سونت. نویسنده تصریح می‌کند: "آن چه غزل سعدی را از آثار متشابه دیگر شاعران کلاسیک متمایز می‌کند آن است که این غزل‌ها وقف صرفا توصیف زیبایی و کمال جنس دیگر (یار، دوست، نگار، و...) شده‌اند. سعدی در آن‌ها محو و غرق در تاثر حاصل از زیبایی است، در هویتی که انسان در سایه‌ی عشق بدان دست یافته است. غزل برای او کاتارسیس از ناملایمات از هر غیریت است؛ غزل سعدی آزادترین بیان اروس (eros) شاعرانه و عاشقانه است. در آن شاعر وارسته از هر امر بیرونی است. غزل سعدی وصف یک "او" است، "او"‌یی که شاعر هویت خود را در ارتباط با آن باز می‌نماید؛ و آرزو، اشتیاق و دنیای عواطف خود را در حضور او می‌گشاید. این همزاد یا گدگری" در ششصد و اندی چکامه یاد و وصف می‌شود. بسا اوقات تکراری می‌نماید، بی آن که ملال‌آور باشد... غزل سعدی وصفی این "دگری، است. "او" آزاد است، یک وجود اثیری است. با ستودن او شاعر خود را از همه چیز وارسته می‌کند. در غزل، سعدی کیستی خود را زمزمه می‌کند. سعدی خرسند به وصف این وجود زیباست، غایتی جز همین وصف در کار نیست؛ خود این فرایند به نفسه مهم می‌نماید فرایند شیفته بودن و شیفته ماندن. این شیفتگی از فرایند خط بردن در پایان غزل به فروکش درد اشتیاق می‌گراید؛ شاعر به سعادت آرزو شده می‌رسد. این سبکی و آرامش پس از "عرض حال" دست می‌دهد و پیامدش اعتماد به نفس درونی است.