مرو: بازسازی جغرافیای تاریخی یک شهر بر پایه نوشته‌های تاریخی و شواهد باستانی

کتاب حاضر کوششی است برای بازسازی جغرافیای تاریخی مرو و شهرهای وابسته به آن از پیش از تاریخ تا زمان هجوم مغولان که بر اساس شواهد باستان شناسی و مدارک مکتوب تهیه شده است. "اصل این تحقیق بر مبنای پژوهش‌های باستان شناسی انجام شده در محل مرو قدیم توسط نویسنده سپس تطابق نتایج به دست آمده با بررسی‌ها و کاوش‌های باستان شناسان روسی ترکمنی انگلیسی و ایتالیایی استوار شده و سپس حاصل بررسی‌ها و کشفیات باستان شناسی انجام شده دهه‌های اخیر، با نوشته‌های مورخان و جغرافی‌دانان دوران اسلامی مانند حدود العالم من المغرب الی المشرق و نوشته‌های مقدسی، استخری، ابن حوقل، جیهانی و یاقوت حموی تطبیق داده شده است". کتاب از هفت فصل تشکیل شده است. فصل اول به بررسی منابع موجود تحقیق درباره خراسان و مرو و آسیای مرکزی می‌پردازد. فصل دوم به معرفی کوتاهی از خراسان و ماوراءالنهر و جایگاه خراسان در سرزمین‌های اسلامی و جایگاه مرو در خراسان اختصاص دارد. در فصل سوم مدارک مکتوب تاریخی و شواهد باستان شناسی سده اخیر درباره مرو باستانی و تاریخی و شهرهای اطراف آن در دوره‌های پیش از تاریخ و تاریخی تا قبل از اسلام بررسی می‌شود. فصل چهارم کتاب مربوط به دوران اسلامی و حاوی این مطالب است: تاریخ شهر در دوران اسلامی، موقعیت جغرافیایی، نام شهر، بانی و بانیان شهر، وضعیت شهری و معماری و محلات شهر، مساجد، مدارس، کتابخانه‌ها و سایر بناهای مرو دوران اسلامی. فصل پنجم درباره شهرک‌ها و شهرهای وابسته و نزدیک به مرو است. در فصل ششم شهرهای دیگر منطقه که نقش عمده‌ای در گسترش فرهنگ و اقتصاد واحه مرو داشته‌اند، بررسی شده است. شهرهای مورد بررسی عبارت‌اند از: نسا، مرو رود، سرخس، ابیورد و روستاهای وابسته به آن‌ها. نویسنده در فصل هفتم وضعیت اقتصادی اجتماعی واحه مرو را از زمان رسیدن ترکان تا زمان هجوم مغولان بررسی می‌کند. در این فصل، مسائل اجتماعی، فرهنگی، مذهبی و سیاسی شهر، فعالیت‌های شغلی و نیروی انسانی، آب و منابع آبی شهر و منطقه، راه‌های ارتباطی بین مرو و سایر شهر‌ها مورد بحث قرار می‌گیرند. در آخرین فصل جدول گاهنگار تاریخی به طبع رسیده که روند تاریخی گسترش تمدن در منطقه مذکور را از آغاز تمدن و فرهنگ در مرغیانه تا زمان هجوم مغولان نشان می‌دهد. در این فصل همچنین شرح مختصری ازمحوطه‌ شهرها و دژهای دوره‌های پارتی و ساسانی و اسلامی فراهم آمده است. کتاب با کتابشناسی و عکس‌های رنگی و سیاه و سفید و طرح‌هایی از آثار تاریخی و باستانی مرو به پایان می‌رسد.