اخبارنامه: تاریخ خانات تالش در زمان جنگهای روسیه علیه ایران

"اخبار نامه "مشتمل بر حوادث اجتماعی و سیاسی تالش در یک دوره 60ساله از 1780تا 1840م/ 1194تا 1256ه‌.ق است که در زمینه شناخت تاریخ قوم تالش در دوره جنگ‌های روسیه علیه ایران درخور توجه است .نویسنده کتاب، میرزا احمد لنکرانی، منشی و وزیر میرمصطفی خان و میرحسن خان، فرمانروایان ولایت تالش در دوران جنگ 25ساله روسیه و ایران بوده که به لحاظ موقعیت شغلی و خانوادگی در مرکز وقایع قرار داشته است .وی کتاب را براساس مشاهدات خود و خاطرات پدرش به رشته تحریر درآورده است" .اخبار نامه "به خط و زبان فارسی نوشته شده و نسخه اصلی و منحصر به فرد آن در کتابخانه انستیتوی تاریخ آکادمی علوم جمهوری آذربایجان نگهداری می‌شود .از این نسخه دو ترجمه به زبان آذری و خط کریل در سال‌های 1955و 1975منتشر شد .ترجمه اخیر نیز مجددا در سال 2000م با کیفیت بهتر در باکو به چاپ رسید .چاپ حاضر بازنویسی و تصحیح نسخه خطی اصلی است .نویسنده "اخبار نامه "که مانند پدرش ابتدا تحت حمایت میرمصطفی خان و سپس در خدمت پسرش میرحسن خان بوده، از تملق‌گویی آنها پرهیز نمی‌کند و به منظور آشکار نمودن اصل و نسب دو خان یاد شده، در اثر خود بخش جداگانه‌ای را به این موضوع اختصاص می‌دهد .میرزا احمد کتاب خود را با شرح خاطرات پدرش از زمان هجوم آقامحمد شاه به ایالات جنوب قفقاز شروع می‌کند و با ذکر علت خصومت‌های بین میرمصطفی خان و دولت ایران به منظور شناساندن شجره خان مذکور با اشاره به گذشته، از وضعیت منطقه تالش در دوران حکومت نادرشاه سخن می‌گوید .اختلافات بین حکام محلی تالش و دولت ایران که از دوران آقامحمد شاه آغاز شده بود در اوایل سلطنت فتحعلی شاه ( 1834 1797م/ 1250 1212ه‌.ق) تیره‌تر گردید .تعمیق این ضدیت‌ها در دوره فتحعلی شاه و لشکرکشی شاه ایران برای تصرف قلعه لنکران و سرکوبی خوانین یاد شده سبب متمایل شدن خوانین تالش به روسیه به منظور حفظ موقعیت و منافع خود به طور موقت گردید .در "اخبار نامه "درباره روابط ایران و روسیه اطلاعات تازه و موثقی به چشم می‌خورد .همچنین راجع به جنگ دوم روسیه و ایران مطالبی ذکر شده که در هیچ یک از منابع تاریخ و ادبیات کشور شوروی دیده نمی‌شود .اثر حاضر افزون بر اطلاعات منحصر به فرد تاریخی از جهت اشتمال بر اسامی روستاها و نواحی جغرافیایی فراوانی که بعدها نام و حدود برخی از آنها تغییر یافته نیز حائز اهمیت است . همچنین به قول مصحح کتاب "از متن اثر می‌توان استنباط کرد که پدیده دو زبانه شدن در تالش شمالی که اکنون به طرز تمام عیار تا آستانه عقب‌نشینی زبان تالشی در برابر ترکی تحقق یافته، از همان اوایل دوره قاجار در حال پیشرفت بوده است .گفتنی است که مصحح بخشی را در پایان کتاب به شرح اعلام جغرافیایی متن و منطقه مورد نظر اختصاص داده است .فهرست اسامی پایان بخش کتاب است .