تاریخ بلعمی

"تاریخ بلعمی "ترجمه "تاریخ طبری "از زبان عربی به فارسی در نیمه اول قرن سوم هجری است .این اثر در عهد ابوصالح منصور بن نوح سامانی، به کوشش "ابو علی محمد بن محمد بن عبدالله بلعمی"، وزیر خراسان به فارسی برگردانده شده است .این تاریخ، وقایع بدو آفرینش تا آغاز قرن سوم هجری را در برمی‌گیرد و به شیوه تاریخ عمومی پیامبران و سلاطین نگارش یافته است .در بخشی از پیش‌گفتار که برگرفته از نوشته‌های محمد تقی بهار است درباره کتاب چنین می‌خوانیم ..." : در سنه 352ه‌.ق به ترجمه این کتاب ابتدا شده است و پس از مقدمه شاهنامه، این قدیمی‌ترین سند نثر فارسی است که به دست ما رسیده است...این کتاب تمام تاریخ محمد جریر را شامل بوده است مگر آن که نام روات و اسناد پیاپی از آن افکنده شده است و از روایات مختلف در یک مورد که در اصل عربی ذکر شده مترجم احتراز کرده و از اختلاف روایت‌ها بر یک روایت که در نزد مولف یا مترجم مرجع به نظر رسیده اکتفا جسته است و نیز هر جا که روایتی ناقص یافته است آن را از ماخذی دیگر در متن کتاب نقل کرده و اشاره نموده است که پسر جریر این روایت را نیاورده بود و ما آن را آوردیم ."تصحیح حاضر نخستین بار در سال 1341به چاپ رسیده و اینک به همان صورت به طبع می‌رسد در این کتاب - که خود مولف آن را جلد اول دانسته و ظاهرا موفق به تصحیح و چاپ جلد دوم نشده است .-تاریخ پیامبران از آدم (ع) تا حضرت محمد (ص) از یک سو و تاریخ اسطوره‌ای و دوران باستان ایران تا پایان عهد ساسانی، از سوی دیگر، به تناوب و در کنار یک‌دیگر بازگو شده است .در ابتدای کتاب مقاله محمدتقی بهار (مورخ 1310ش ) حاوی اطلاعاتی است از یافته‌های استاد درباره تاریخ بلعمی، نسخه‌ها، شرح حال و سرگذشت بلعمی و خاندان او، همچنین احوال و آثار طبری، سپس توضیحات کوشنده کتاب درباره مشخصات نسخه‌های مورد استفاده در این تصحیح ذکر شده است .آن گاه فهرست مطالب و متن اصلی با توضیحات مفصلی، به ویژه از جنبه ادبی شامل شرح و معنی واژه‌ها و لغات، نیز توضیح اعلام در زیرنویس‌ها آمده است .لازم به توضیح است که متن کامل این اثر تاریخی و ادبی در سال‌های اخیر در پنج جلد به تصحیح استاد محمد روشن و با عنوان "تاریخنامه طبری "به چاپ رسیده و در آن تاکید شده است که ابوعلی محمد بلعمی، مترجم تاریخ طبری نیست بلکه این ترجمه به همت و دستور او، توسط چند گروه مختلف از ادیبان و مترجمان که احتمالا از کار یکدیگر بی اطلاع بوده‌اند و به همین دلیل اختلافات فراوانی در نسخه‌های خطی این اثر مشاهده به فارسی برگردانده شده است .به‌زعم آقای روشن بهتر است ترجمه تاریخ طبری را منسوب به بلعمی دانست .