دو رساله درباره انقلاب مشروطیت ایران از ابوالقاسم خان ناصرالملک و محمدآقا ایروانی

در مجموعه حاضر متن دو رساله مربوط به انقلاب مشروطه به تصحیح مرحوم دکتر عبدالحسین زرین‌کوب و آقای روزبه زرین‌کوب به چاپ رسیده است .نخستین رساله با عنوان "یادداشت‌های ناصرالملک راجع به وقایع صدر مشروطیت ایران " نوشته ابوالقاسم خان قراگوزلوی همدانی، ملقب به ناصرالملک و مشهور به نایب‌السلطنه است .رساله دوم که "منتخبات از تاریخ مشروطه ایران "نام دارد . تالیف محمدآقا ایروانی مردی فاضل و آزادیخواه از اهالی تبریز است .رساله اخیر گزیده استنساخ شده از نسخه خطی کتاب "تاریخ مشروطه ایران "نوشته محمدآقا ایروانی به اهتمام دکتر عبدالحسین زرین‌کوب است که در سال 1341 از روی نسخه خطی امانت گرفته شده از سید حسن تقی‌زاده استنساخ شده و از این رو عبارت "منتخبات "در ابتدای آن افزوده شده است .نحوه بیان مطالب در این دو رساله، تفاوت نگرش دو مولف را نشان می‌دهد .ناصرالملک از دیدگاه هیات حاکمه به مسائل می‌نگرد و ایروانی از دیدگاه توده مردم .در رساله ناصرالملک تحلیل وقایع انقلاب مشروطیت ناشی از موضع اعیانی و اشرافی اوست و بیشتر از وقایع پیش آمده در هیات حاکمه سخن به میان می‌آید .اما در رساله ایروانی، نقش نارضایتی عامه مردم منعکس می‌شود .صفحات پایانی کتاب به فهرست منابع، چند عکس از ناصرالملک و گروهی از رهبران و مبارزان مشروطه، نیز فهرست اسامی اختصاص یافته است .