مشاهدات و تحلیل اجتماعی و سیاسی از تاریخ انقلاب مشروطیت ایران

این کتاب روایت مستند دیگری است از انقلاب مشروطه که به قلم یکی از شاهدان رویدادها به رشته تحریر درآمده است .مولف، مرحوم "محمدعلی طهرانی (کاتوزیان) " از خاندان مرحوم حاج ملامحمد جعفر، روحانی مقتدر عهد ناصری است که در کودکی به سخنان سید جمال‌الدین اسدآبادی گوش فرا داده، در جوانی به مدرسه مروی رفته، در دوران پختگی به تاسیس اتحادیه طلاب اهتمام نموده و در انجمن‌های علمی و سیاسی دوران انقلاب و تاسیس کتابخانه ملی و اداره دارالفنون شرکت داشته و نمایندگی مردم در نخستین دوره مجلس را برعهده گرفته است .کتاب از دو بخش اصلی تشکیل شده است .در قسمت اول مقدمات و زمینه‌های بروز انقلاب مشروطه شرح و بررسی و تحلیل شده و قسمت دوم از افتتاح مجلس شورای ملی تا کودتای رضاشاه در سال 1299که نویسنده خود ناظر قضایا بوده، را در در بر می گیرد .این دو بخش در فاصله سال‌های 1304تا 1305نگاشته شده‌اند، اما از متن کتاب و قراین برمی‌آید مطالب در طول حیات مولف و به تدریج فراهم آمده است .این کتاب علاوه بر این که اثر مستند دیگری است درباره انقلاب مشروطه، زوایای تاریک و مغفول مانده بسیار دیگری را نیز به ویژه از نظر تشریح و توصیف جزییات، اوضاع اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی مردم و نقش و عملکرد شخصیت‌ها و نهادها و چگونگی و علل بروز رخدادها، مذاکرات و تصمیمات، حوادثی که در مجلس اول روی داده باز می‌گوید .نگارنده با نظری انتقادی به گزارش و تحلیل آنها پرداخته و حتی جامعه‌ای را که خود عضو آن بوده، با بی طرفی به نقد کشیده و شخصیت‌های سیاسی و ساخته دربار و طلاب مزدور و ماجراجو را از عالمان واقعی و دانشجویان حقیقی جدا نموده است .