خروج، اعتراض، دولت

«هیرشمن» در این کتاب، دو شیوه برخورد با نارضایی از خدمات را -که از سوی سازمان‌هایی نظیر بنگاه، خانواده، حزب سیاسی و دولت عرضه می‌شود- بررسی می‌کند که عبارت‌اند از: «خروج» و «اعتراض». خروج، عبارت است از: «قطع رابطه فرد با سازمان متبوع و درعوض روی آوردن به سازمانی دیگر»، حال آنکه اعتراض، عبارت است از: «مبادرت به اصلاح واحد متبوع به مدد انتقال صدای نارضایی به دست‌اندرکاران در اثر شقاق میان علم اقتصاد و علم سیاست» می باشد. گزینه خروج، صرفا به حیطه اولی و گزینه اعتراض نیز فقط به حیطه دومی تعلق دارد. از این‌رو، اعتراض را اقتصاددانان به دیده طغیان می‌نگرند و خروج را علمای سیاست به چشم خیانت، اما هیرشمن، نشان می‌دهد که هم خروج و هم اعتراض هر یک مکانیسم‌هایی هستند که درعرض یکدیگر کار می‌کنند، و از این رهگذر سودمندی مفاهیم اقتصادی را به علمای سیاست نشان می‌دهد و فایده مفاهیم سیاسی را به اقتصاددانان. اثر کلاسیک هیرشمن طی سه دهه اخیر چارچوبی تئوریک برای تحلیل موضوعات بس متنوعی چون رقابت، دموکراسی، ملی‌گرایی، احزاب سیاسی، دولت‌های ملی، جنبش‌های اجتماعی، بسیج طبقاتی و خروج از حاکمیت به دست داده است.