تحلیل زبان قرآن و روش‌شناسی فهم آن (به زبان ترکی استانبولی)

اهتمام پژوهنده بر آن بوده است که پس از تبیین مفهوم زبان و فلسفه و کارکردهای آن، با ورود به حوزه زبان دین، چشم اندازی نسبتا گویا از رهیافت های جدید زبان دینی در غرب و زمینه های بروز و ظهور آنها را روشن سازد، تا جست و جوهای وی در زبان قرآن ناظر به مسائل نوپدید و چالش های این حوزه ملاحظه گردد؛ همچنان که جایگاه زبان قرآن در بستر فرهنگ اسلامی و فراشد دانش مسلمین نیز از نقاط مورد اهتمام آن است .التفات به تمایز و تفارق مبانی و مبادی جهان شناختی، انسان شناختی، معرفت شناختی، متن شناختی و زبان شناختی و بسترها و زمینه های اندیشه دینی غرب که منشاء پیدایش رویکردهای جدید زبان دینی و فهم متون آن است، با مبانی ، زیر ساخت ها و باورهای فکری مربوط به زبان قرآن و ساز و کار فهم آن نیز، عطف توجه این نوشتار است؛ همچنان که می توان ورود به عرصه مصادیق آیات و جستجوی رهیافت زبان قرآن در متن آیات را از ویژگی های مورد نظر این پژوهش دانست .با توجه به این رویکرد، فصل نخست مقدمه ای است بر مسئله زبان، که مفهوم زبان، فلسفه زبان، و کارکردها و نقش های گونه گون زبان به ویژه زبان هنری - ادبی را از زبان متعارف و علمی، باز می نماید. فصل دوم، یعنی زبان دین، گامی نزدیک تر به موضوع اصلی و مدخل آن تلقی می شود. مطالعات پر گستره فصل سوم به واقع نگاهی است بر مهم ترین عناصر فکری سه قرن اخیر غرب، به ویژه معرفت شناسی تجربی، فلسفه تحلیلی و هرمنوتیک فلسفی، و چالش هایی که این عناصر در فراروی معرفت دینی و زبان دین قرار می دهد. فصل چهارم گزارشی است از چهار طیف از رهیافت های زبان دینی معاصر غرب که در عین حال بر معضل های بنیادی یا مبنایی هر یک نیز اشاراتی رفته است .در فصل پنجم کوشش شده است تا ریشه ها، زمینه ها و علل بروز نظریات زبان دینی جدید غرب واکاوی شود، و این موضوع از جهات گوناگون مورد بررسی واقع گردد که آیا همان ریشه ها و زمینه های دینی - فکری بر مسلمانان نیز حاکم است و ناگزیر همان گزینه ها نیز در پیش روی آنها قرار دارد، یا آنکه چنین نیست؟. فصل ششم که به طور مستقیم به حوزه زبان قرآن وارد می شود، گذری بر مآخذ و میراث دانش های اسلامی و توجه اندیشمندان مسلمان بر مسئله زبان قرآن است که کوشش و همت قرآن پژوهان و قرآن باوران دیروز مسلمان را نیز نشان می دهد. فصل هفتم که نگاهی دقیق تر بر ساحت مفردات قرآن انداخته، به تحلیل این پرسش اساسی می پردازد که آیا زبان قرآن ناظر بر معانی ویژه و وضع عرفی خاص است، یا ناظر به همان معنای عام لغوی - عرفی؟ و یا آن که نوعی تفصیل در این زمینه قابل طرح خواهد بود؟. در فصل هشتم نیز دیدگاه های گوناگون در زبان گزاره های قرآن تحلیل و ارزیابی می شود. قرآن زبان نمادها یا حقایق متعالی؟ عنوان فصل نهم این نوشتار است که با تفکیک مسئله حقیقت و مجاز عرفی- لغوی، با حقیقت و مجاز فلسفی، به این موضوع می پردازد که تمثیل، کنایه، استعاره و گونه های مجاز ادبی در قرآن، هرگز در مفهوم، نمادانگاری حقایق متعالی قرآن نمی شود. به سخن دیگر مبانی جهان شناختی، انسان شناختی، معرفت اسلامی، در بُعد وجودشناختی و تعبیر زبانی، خود را ناگزیر نمی بیند که زبان قرآن را در قلمرو مفاهیم متافیزیکی و فراطبیعی، صرفا شبحی از حقیقت بداند، نه خود حقیقت .فصل دهم پاسخی است به این پرسش که آیا زبان قرآن تنها اثر کارکردی و تعهدبرانگیزی دارد یا آن که گزاره ها و آموزه های این متن در قلمرو موضوعات گوناگون ، تمامی برخاسته از واقعیت است و حکایت از حقیقت دارد؟ نویسنده از این نظریه دفاع می کند که جمله های قرآنی در عین برخورداری از پیام فرا تاریخی و سازنده برای انسان، همه ارجاع به حقیقت دارد. در فصل یازدهم راه های گوناگون پیشادینی و درون دینی که زمینه های کشف زبان قرآن را فراهم می نمایند بررسی شده است. فصل دوازدهم دیدگاه نویسنده را در زبان قرآن می نماید. این دیدگاه در پرتو مطالعه ویژگیهای زبان قرآن، بر آن است که زبان قرآن را اگر نامی باید، آن زبان همان زبان هدایت و دعوت به کمال است که فراگیر عموم مردم و خواص از اندیشمندان و متوجه تمامی مراتب حرکت معنوی انسانها (ناس )، اعم از دورافتادگان طریق سعادت (کافران ، معاندان ، مشرکان ، منافقان )، تا مومنان متوسط و کاملان واصل و اولیاء الله است و برای هر یک از این طبقات، به فراخور، پیامی ویژه دارد. آخرین فصل این نوشتار را معناشناسی و هرمنوتیک فهم قرآن تشکیل می دهد. در این فصل با استناد به برخی اصول و باورهای پایه، تعیّن معنایی و هدف متن قرآنی، امکان فهم عینی از محتوای آن مورد تاکید واقع شده، روش ها و معیارهای دستیابی به معانی و مقاصد گوینده وحی را در پرتو فلسفه نزول قرآن و نظام ارزیابی منطقی بررسی می کند.