روزنامه سفر از تبریز تا ماکو

نوشتار حاضر در قالب سفرنامه حاوی دو بخش است: حرکت از تبریز تا رسیدن به خوی و اقامت در خوی، و حرکت به سمت ماکو تار سیدن به مقصد که از تاریخ 14 شوال 1286 تا 18 محرم 1287 به مدت سه ماه به طول انجامیده است. گفتنی است نگارنده که خود مهندس مخصوص ناصرالدین شاه بوده، این اثر را به دستور ناصرالدین شاه نگاشته و توانسته گزارشی از آذربایجان آن روز که پس از تهران، مهم‌ترین بخش کشور بوده، تهیه کند؛ گزارشی شامل وضع بد راه‌ها، استبداد حاکم، امور کشاورزی، اوضاع سرحدی و حقوق و مواجب سربازان که هریک گویای اوضاع مختلف آن روزگارند. هم‌چنین نگارنده با توجه به معمار بودن خود، به گونه‌ای کاملا تخصصی درباره‌ی ابنیه و استحکامات نظر می‌دهد و در این میان به ناگاه از حق کاپیتولاسیون روس‌ها در منطقه ابراز نارضایی و تاسف می‌نماید. در دیگر بخش‌های این کتاب، اوضاع نظامی و سرحدی ایران و روسیه بررسی شده، دیده می‌شود که استحکامات و تجهیزات سربازان ایرانی به هیچ روی قابل مقایسه با روس‌ها نیست که در این میان، نظام‌ غلط مالیات‌گیری، مزید بر علت شده، بزرگ‌ترین ضربه‌ها را به اقتصاد کشور می‌زند.